Kilka krajów europejskich aktywnie rozwija własne systemy sztucznej inteligencji (AI), kierując się obawami dotyczącymi uzależnienia od zagranicznych – zwłaszcza amerykańskich – technologii i pragnieniem suwerenności cyfrowej. Tendencja ta pojawia się trzy lata po tym, jak ChatGPT OpenAI wprowadził sztuczną inteligencję do głównego nurtu, podkreślając strategiczne znaczenie kontroli nad infrastrukturą sztucznej inteligencji.
Dążenie do cyfrowej niezależności
Parlament Europejski uznał „poważne uzależnienie od technologii zagranicznych”, w szczególności ze Stanów Zjednoczonych. W niedawnym raporcie wskazano, że jest mało prawdopodobne, aby zależność Europy zmniejszyła się bez znacznych inwestycji, zwłaszcza biorąc pod uwagę zobowiązanie Stanów Zjednoczonych do zainwestowania 500 miliardów dolarów w krajowy rozwój sztucznej inteligencji. Suwerenna sztuczna inteligencja odnosi się do zdolności narodu do niezależnego opracowywania, hostowania, wdrażania i zarządzania systemami sztucznej inteligencji dla swoich obywateli. Oznacza to unikanie zależności od systemów zewnętrznych lub jurysdykcji chmurowych.
Kilka krajów europejskich podejmuje obecnie konkretne inicjatywy.
Krajowe projekty AI w całej Europie
Niemcy: Rząd niemiecki uruchomił projekt Sovereign Open Source Foundation Models (SOOFI). Inicjatywa ta ma na celu stworzenie podstawowego, otwartego modelu sztucznej inteligencji, który można dostosować do różnych zastosowań, w tym zaawansowanej robotyki. Deutsche Telekom i T-systems zapewniają wsparcie techniczne przy użyciu 130 układów NVIDIA i ponad 1000 procesorów graficznych. SOOFI skoncentruje się na rozwijaniu wiedzy specjalistycznej w całym łańcuchu rozwoju sztucznej inteligencji, od przygotowania danych po szkolenie w zakresie oprogramowania.
Szwajcaria: we wrześniu szwajcarska inicjatywa dotycząca sztucznej inteligencji zaprezentowała Apertus, pierwszy w kraju wielojęzyczny model językowy. Apertus jest całkowicie otwartym oprogramowaniem, zapewniającym dostęp do architektury szkoleniowej, zbiorów danych, kodu źródłowego i wag modeli. Model został przeszkolony na 15 bilionach tokenów w ponad 1000 języków, w tym szwajcarskiego niemieckiego i retoromańskiego, i jest dostępny w publicznej sztucznej inteligencji w celu uzyskania globalnego dostępu. Przyszły rozwój skupi się na specjalistycznych zastosowaniach w obszarach prawa, klimatu, zdrowia i edukacji.
Polska: W lutym Polska uruchomiła model polskiego dużego języka (PLLuM). Model ten jest specjalnie dostosowany do języka polskiego, biorąc pod uwagę złożoność fleksyjną i składniową. Rząd planuje zintegrować PLLuM z Hive AI, systemem automatyzacji działań rządu i tworzenia krajowego ekosystemu sztucznej inteligencji. Projekt obejmuje wirtualnych asystentów dostępu do informacji publicznej oraz inteligentne narzędzia do przetwarzania dokumentów.
Hiszpania: W styczniu Centrum Superkomputerowe w Barcelonie (BSC) wprowadziło Alię, otwartą i wielojęzyczną platformę sztucznej inteligencji. Alia, opracowana przy użyciu superkomputera MareNostrum 5, zapewnia otwartą bazę danych zasobów w języku hiszpańskim, baskijskim, katalońskim i galicyjskim w celu wspierania krajowego rozwoju modeli sztucznej inteligencji. Hiszpańska Agencja Nadzoru Sztucznej Inteligencji (AESIA) planuje zintegrować Alię z chatbotem usług podatkowych i aplikacją do diagnostyki niewydolności serca. Katalonia uruchomiła także Ainę, kataloński model językowy do opracowywania produktów AI.
Holandia: w 2023 r. konsorcjum organizacji non-profit rozpoczęło prace nad GPT-NL, modelem sztucznej inteligencji o otwartym kodzie źródłowym dla języka i kultury niderlandzkiej. W projekcie wykorzystano chronione prawem autorskim dane pochodzące od wydawców, źródeł publicznie dostępnych oraz generowano dane syntetyczne. Umowa z holenderskimi wydawcami zapewnia model podziału zysków po premierze, przy jednoczesnym zachowaniu otwartego dostępu do użytku akademickiego i rządowego. Pierwsza wersja ma pojawić się pod koniec 2025 roku.
Portugalia: Od 2024 r. konsorcjum portugalskich uniwersytetów pracuje nad Amalią, suwerennym modelem sztucznej inteligencji, który potrafi odpowiadać na pytania, generować kod, podsumowywać tekst i interpretować informacje w języku portugalskim. Wersja beta została przetestowana we wrześniu, a publiczna premiera planowana jest na połowę 2026 roku. Rząd zamierza włączyć Amalię do rządowych usług administracyjnych i analiz naukowych.
Implikacje strategiczne
Przejście na suwerenną sztuczną inteligencję to nie tylko wyzwanie technologiczne, ale strategiczna odpowiedź na rzeczywistość geopolityczną. Budując niezależne zdolności w zakresie sztucznej inteligencji, kraje europejskie dążą do zmniejszenia zależności od zagranicznych technologii, ochrony prywatności danych i wspierania innowacji w swoich granicach. Inicjatywy te sygnalizują rosnące uznanie, że sztuczna inteligencja jest krytycznym elementem infrastruktury, takim jak energia czy transport, który narody muszą kontrolować, aby zabezpieczyć swoją przyszłość.
